[ Pobierz całość w formacie PDF ]
61
Arystoteles uważa, że stosunek pana do niewolnika nie jest formą sprawiedliwości.
Odmienny pogląd reprezentował Platon (Prawa 777 D): Bo to, że ktoś w głębi duszy i szczerze, a
nie obłudnie czci sprawiedliwość i rzeczywiście nienawidzi niesprawiedliwości, pokazuje się
wyraznie w jego postępowaniu wobec tych, którym łatwo może wyrządzić krzywdę" (przekład M.
Maykowskiej). Porównanie zdrowia ze sprawiedliwością jest tradycją, która sięga Platona (Polityk
295 D n. i Państwo 444 E).
rządzącymi a rządzonymi. A wzajemna przyjazń wśród braci ma charakter
przyjazni, łączącej kolegów, która głównie opiera się na równości.
Bo nigdy bękartem nie uznał on mnie,
Lecz obu nas ojcem jednako był zwan
Monarcha mój, Zeus62.
Bo takie przykłady cytują ci, którzy szukają równości. Dlatego w rodzinie
spotykamy pierwsze początki i zródła przyjazni i ustroju, i sprawiedliwości.
Skoro natomiast istnieją trzy formy przyjazni, opartej: na doskonałości, na
korzyści, i na przyjemności, a każda z nich ma dwie odmiany (bo każda z nich
zakłada albo wyższość jednej strony, albo równość, a sprawiedliwość, która do
nich się odnosi, wyjaśniła się w wyniku dyskusji), to w odmianie, która zakłada
wyższość jednej strony, wymaga się proporcji, ale nie w tym samym stopniu [przez
obydwie strony]: ten, który ma przewagę, domaga się proporcji odwrotnej, tj. jak
on sam zachowuje się względem słabszego, w takim stosunku pozostaje udział
słabszego wobec jego własnego udziału, a on sam zachowuje się jak rządzący
względem rządzonego. Jeżeli natomiast nie ma tej formy, to żąda przynajmniej
równości arytmetycznej63. Bo rzeczywiście to zdarza się w ten sposób i w innych
społecznościach, że czasami udział jest arytmetyczny, czasami proporcjonalny.
Jeżeli strony wniosły równe liczbowo sumy w pieniądzach, to mają równy udział
dzięki równości liczbowej, a jeżeli sumy nie były równe, udział jest proporcjonalny.
Słabszy64 zaś przeciwnie, odwraca proporcje i tworzy związki [jak by] po
przekątnej. Ale w ten sposób może się wydawać, że silniejszy traci, a przyjazń
i wspólnota staje się świadczeniem narzuconym ()65. Musimy wobec
tego w jakiś inny sposób wprowadzić równość i zapewnić proporcjonalność. A tym
sposobem jest cześć, która należy się z natury i rządzącemu w stosunkach
z poddanym, i bogu. A zysk powinien dorównywać stopniowi czci.
Ale przyjazń, oparta na równości, jest przyjaznią wśród obywateli, a przyjazń
obywatelska wypływa z korzyści i jak miasta-państwa są wzajemnie sobie
przyjazne, tak i obywatele. I mówi się:
Nie chcą już znać Ateńczycy obywateli Megary66.
Podobnie również jest z obywatelami, ilekroć nie są sobie wzajemnie pożyteczni,
ich przyjazń jest typu: z ręki do ręki67. I tutaj spotykamy stronę rządzącą i stronę
poddaną władzy, i nie jest to zgodne z naturą, ani nie odpowiada ustrojowi
62
Sofokles, frg. 688, Nauck.
63
Na ten temat por. Et. nik. 1158 b 29 nn.
64
Szerzej wyjaśnia Arystoteles ten problem na przykładzie w Et. nik. 1133 a 6 nn.
65
W tekście: . W celu zaoszczędzenia budżetu państwowego w Atenach obciążano
pewnymi świadczeniami, zwanymi liturgiami, np. wystawieniem dramatu, wyposażeniem okrętu,
bogatych obywateli. Tutaj to pojęcie ma znaczenie negatywne.
66
Por. wyżej, przypis 16.
67
Por. Et. nik. 1162 b 26.
o charakterze prawnym, druga o charakterze moralnym. Przyjazń obywatelska
natomiast zwraca uwagę na równość i na przedmiot, jak sprzedający i kupujący.
Dlatego mówi się:
Zapłać przyjacielowi69.
A zatem ilekroć przyjazń rodzi się na skutek umowy, jest to przyjazń obywatelska
i ma charakter prawny, ale ilekroć ludzie sobie ufają, przyjazń chce mieć charakter
moralny i koleżeński. Dlatego najczęściej w tego rodzaju przyjazni spotykamy się
z zarzutami, a przyczyną jest to, że jest ona przeciwna naturze. Bo różnią się od
siebie przyjazń oparta na korzyści i na cnocie. Ale ludzie chcą, aby obydwie formy
występowały równocześnie i nawiązują bliskie stosunki dla uzyskania korzyści,
a nadają przyjazni postać moralną, jak ludzie szlachetni, ale nie nadają jej
charakteru prawnego, gdyż ufają sobie wzajemnie.
Bo w ogóle spośród trzech form przyjazni najwięcej zarzutów dotyczy tej,
która opiera się na korzyści. Doskonałość bowiem jest wolna od zarzutów,
a zaprzyjaznieni dla przyjemności, skoro każdy dał swoje i wziął swoje, rozchodzą
[ Pobierz całość w formacie PDF ]